2020 rok i nowe przepisy dotyczące przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych

1 stycznia 2020 r. weszły w życie zmiany do ustawy o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych. Intencją zmian jest ograniczenie opóźnień w płatnościach i skrócenie terminów zapłaty w obrocie pomiędzy przedsiębiorcami.

W ocenie autorów nowelizacji ustalanie nadmiernie wydłużonych terminów płatności wywołuje niekorzystny wpływ na gospodarkę. W szczególności zwracają oni uwagę na to, że na skutek długich terminów płatności wierzyciele tracą możliwość regulowania własnych należności, co prowadzić może do narastania zjawiska zatorów płatniczych.

U podstaw zmian legło założenie, że konieczne jest wprowadzenie regulacji wzmacniających pozycję potencjalnych wierzycieli w sytuacji, gdy długość przyjętych w umowie między stronami terminów płatności nie ma uzasadnienia, nawet jeżeli wierzyciel godzi się, z różnych względów, np. ekonomicznych, na zawarcie niekorzystnej dla siebie umowy.

Twórcy zmian do ustawy akcentują konieczność objęcia szczególną ochroną mikro, małych i średnich przedsiębiorców (MŚP). Dotyczy to również przepisów dotyczących przekroczenia terminów płatności. Według autorów średni odsetek przeterminowanych należności w dużych przedsiębiorstwach jest znacznie mniejszy niż w MŚP.

W uzasadnieniu projektu wskazano, że stosowanie prywatnoprawnych rozwiązań jest nieskuteczne w walce z zatorami płatniczymi, wobec czego zdecydowano się na wprowadzenie administracyjnoprawnych narzędzi ochrony wierzycieli, ograniczając zasadę swobody umów.

Przedsiębiorcy i ich status

Ustawa odnosi się do umów, których przedmiotem jest odpłatna dostawa towaru lub odpłatne świadczenie usługi, zawartych m.in. pomiędzy przedsiębiorcami w rozumieniu ustawy  - Prawo przedsiębiorców lub z przedsiębiorcami, mającymi siedzibę na terenie Unii Europejskiej, Europejskim Obszarze Gospodarczym, Szwajcarii, bądź z oddziałami i przedstawicielstwami przedsiębiorców zagranicznych.

Zmiany polegają między innymi na wprowadzeniu do ustawy definicji MŚP i dużego przedsiębiorcy.  W tym zakresie ustawa odsyła do rozporządzenia Komisji (UE) nr 651/2014. Zgodnie z ustawą dużym przedsiębiorcą jest przedsiębiorca, nie posiadający statusu MŚP. Należy przy tym zwrócić uwagę, że uczestniczenie przedsiębiorcy w grupie kapitałowej może mieć znaczenie dla ustalenia jego statusu.

Zasady ustalania terminów płatności – o czym pamiętać?

Zgodnie ze znowelizowaną ustawą status przedsiębiorcy ma istotne znaczenie dla określenia zakresu swobody stron przy ustaleniu maksymalnych terminów płatności. Ustawa, w zakresie w jakim reguluje transakcje inne, niż z podmiotami publicznymi, wprowadza rozróżnienie na dwa rodzaje transakcji:

1. Gdzie dłużnikiem jest duży przedsiębiorca a wierzycielem MŚP, w praktyce nazywanych transakcjami asymetrycznymi,
2. Pozostałe transakcje (np. gdzie dłużnikiem jest MŚP a wierzycielem MŚP lub duży przedsiębiorca, gdzie obiema stronami transakcji są duzi przedsiębiorcy) w praktyce nazywanych transakcjami symetrycznymi.

W przypadku transakcji asymetrycznej umowny termin zapłaty nie może przekraczać 60 dni.

W przypadku transakcji symetrycznej umowny termin zapłaty także, co do zasady, nie może przekraczać 60 dni, jednak strony w umowie mogą ustalić dłuższy termin, pod warunkiem, że ustalenie to będzie wyraźne i nie będzie ono rażąco nieuczciwe wobec wierzyciela.

Termin liczy się od dnia doręczenia dłużnikowi faktury lub rachunku, potwierdzających dostawę towaru lub wykonanie usługi.

Istotną zmianą jest przerzucenie na dłużnika ciężaru dowodu, że wydłużony termin w transakcjach symetrycznych nie jest rażąco nieuczciwy. W razie sporu, jeżeli dłużnik nie podoła obowiązkowi wykazania, że ustalenia stron nie były rażąco nieuczciwe wobec wierzyciela, zastrzeżenie terminu dłuższego będzie nieważne.

Zastrzeżenie terminów dłuższych niż dopuszczalne według przepisów ustawy skutkować będzie zastąpieniem ich terminami ustawowymi. Spośród innych konsekwencji wskazać można, że w transakcjach symetrycznych, wierzyciel będzie mógł odstąpić od umowy albo wypowiedzieć umowę, jeżeli termin zapłaty określony w umowie przekracza 120 dni i został ustalony z naruszeniem przepisów ustawy.

Zmiany obejmują również zwiększenie stopy odsetek za opóźnienie w transakcjach handlowych z podmiotami, innymi niż podmioty lecznicze do 11,5 %.

Nowelizacja ustawy przewiduje również nowe kompetencje dla Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (UOKIK). Przepisy przewidują możliwość przeprowadzenia kontroli w celu ustalenia nadmiernego opóźniania się ze spełnianiem świadczeń pieniężnych przez przedsiębiorców. Postępowanie będzie wszczynane z urzędu, ale zawiadomienie o nieterminowych płatnościach będzie mógł złożyć każdy (również kontrahent lub konkurent). UOKIK będzie mógł nakładać kary pieniężne wobec przedsiębiorców, w przypadku stwierdzenia nadmiernego opóźniania się przez nich ze spełnianiem świadczeń pieniężnych. Ponadto ustawa przewiduje dotkliwe sankcje w przypadku braku współpracy w trakcie kontroli.

Dodatkowe obowiązki przedsiębiorców

Od 1 stycznia 2020 roku ustawa nakłada na dużych przedsiębiorców, występujących w transakcji handlowej jako dłużnik świadczenia pieniężnego, szereg dodatkowych obowiązków. Na tych podmiotach ciąży m.in. obowiązek informowania kontrahenta o swoim statusie przy zawieraniu transakcji handlowych. Ponadto, jeżeli duży przedsiębiorca otrzymał od kontrahenta takie oświadczenie, powinien je zweryfikować pod kątem jego prawdziwości (tj. czy nie zachodzi sytuacja, gdzie kontrahent wbrew złożonemu oświadczeniu jest MŚP, a nie dużym przedsiębiorcą). Zgodnie z ustawą duży przedsiębiorca nie może się powoływać na samo oświadczenie kontrahenta, chyba że mimo dołożenia należytej staranności nie wiedział o nieprawdziwości tego oświadczenia.

Ustawa przewiduje nadto nowy obowiązek po stronie największych przedsiębiorców (których przychód wynosi powyżej 50 milionów euro oraz grup kapitałowych w rozumieniu ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych) składania rocznych sprawozdań, w zakresie stosowanych praktyk płatniczych. Pierwsze sprawozdanie za rok 2020 podmioty zobowiązane powinny złożyć w terminie do 31 stycznia 2021 r.

Ułatwienia w dochodzeniu przeterminowanych należności

Według dotychczasowych przepisów przedsiębiorcy przysługiwała od dłużnika rekompensata za koszty odzyskiwania należności w kwocie, stanowiącej równowartość 40 Euro (niezależnie od zwrotu poniesionych kosztów odzyskiwania należności przewyższających tę kwotę). Obecnie rekompensata ta jest uzależniona od wartości świadczenia i wynosi 40 Euro dla świadczeń nieprzekraczających kwoty 5.000 złotych, 70 Euro dla świadczeń nie przekraczających 50.000 złotych lub 100 Euro dla świadczeń ponad 50.000 złotych.

Zmiany obejmują również ułatwienia w uzyskaniu zabezpieczenia w postępowaniu sądowym. Dla roszczeń do kwoty 75.000 złotych niezapłaconych mimo upływu 3 miesięcy od terminu płatności wystarczające będzie uprawdopodobnienie wierzytelności bez konieczności wykazania interesu prawnego.

Jak widać z powyższego podsumowania najistotniejszych zmian ustawowych, ich zakres jest szeroki i dotyczy zasadniczo ogółu przedsiębiorców, w tym przedsiębiorców Kostrzyńsko-Słubickiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej. Początek 2020 roku może wiązać się w niejednej firmie z koniecznością analizy dotychczas stosowanych terminów płatności jak i w zachowaniu szczególnej skrupulatności przy ustalaniu tych terminów z kontrahentami.

********

Autorzy: adw. Tytus Niewczyk, adw. Filip Kilanowski